خرمشهر

خُرَّمشَهر یکی از شهرهای جنوبی استان خوزستان و مرکز شهرستان خرمشهر است. این شهر در محل تلاقی رودخانه‌های اروندرود و کارون و در ناحیه‌ای باتلاقی و پست در دلتای رودخانه? اروندرود قرار گرفته و 23 کیلومتر مربع مساحت دارد.

خرمشهر به‌جهت واقع‌شدن در مجاورت خلیج فارس و کشور عراق، از اهمیت استراتژیک اقتصادی، تجاری و سیاسی ویژه‌ای برخوردار است. این شهر در انتهایی‌ترین نقطه استان خوزستان قرار گرفته و اسکله‌های آن در کرانه‌های رودخانه? اروندرود جای گرفته‌است.

نخستین اسکله? خرمشهر در سال 1308 خورشیدی و در جریان پهلوگرفتن یک فروند اقیانوس‌پیما به بهره‌برداری رسید. با ساخت 6 اسکله? بزرگ دیگر در کرانه‌های اروندرود، این بندر در جریان جنگ جهانی دوم به پیروزی متفقین کمک بسیار بزرگی نمود.

اسکله? بتنی مجهزتری با 360 متر طول و 32?8 متر عرض، پس از پایان جنگ جهانی دوم در خرمشهر ساخته شد. ساختمان این بندر نیز در سال 1334 خورشیدی احداث گردید. این ساختمان در سال 1337 خورشیدی تغییراتی را متحمل شد و سرانجام در سال 1340 خورشیدی با تخصیص اعتبار، مجهزتر گردید. با اجرای طرح‌های توسعه در خرمشهر، طول اسکله? آن به 1350 متر و تعداد اسکله‌های آن به 19 اسلکه رسید.

با بهره‌برداری از اسکله? چهارم خرمشهر در سال 1371 خورشیدی، نخستین کشتی‌های باری با 85 تن بار از این بندر به سمت کویت به حرکت درآمدند. در همین سال بود که نخستین کشتی تجاری با 160 تن بار از امارات متحده عربی وارد خرمشهر شده و در آن پهلو گرفت. امروزه این بندر 20 اسکله? بزرگ را در خود جای داده و حداکثر آبخور کشتی‌هایی که در آن پهلو می‌گیرند، به 6 متر می‌رسد. خرمشهر روزانه توان تخلیه? 4000 تا 6000 تن بار را دارد. از جمله نخبگان و بزرگان این شهرستان می‌توان به شیخ محمدطاهر خاقانی، سیدعدنان عدنانی، سیدعلی عدنانی، سلمان خاقانی، سید تقی موسوی، مهری، یونس محمدی (نماینده مردم خرمشهر در مجلس شورای اسلامی)، محمد جهان آرا، سیدکاظم نعمت‌زاده، علی معرفی زاده (نماینده مردم خرمشهر در مجلس شورای اسلامی)، محمد فروزنده شیخ باقر محسنی اشاره کرد. همچنین سرداران بزرگ نیروی دریایی ارتش نیز در مقابل با استعمار بریتانیا که در این شهر کشته‌شدند از جمله دریادار نقدی، هرسیچی، کهنمویی، بایندر، میلانیان می‌توان اشاره کرد مراکز آموزش عالی:دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرمشهر، دانشگاه علوم و فنون دریایی، دانشگاه پیام نور مرکز خرمشهر

خاستگاه نامگذاری

Names, خارکس و آپلوگو50 م

قدیمی‌ترین نامی که از این شهر مانده‌است، نام خاراکس پایتخت پادشاهی میشان است که مورخین بنای آن را به اسکندر مقدونی نسبت می‌دهند.^[4] برخی نیز بنای آن را پیش از اسکندری می‌دانند و معتقدند که خاراکس پایتخت پادشاهی میسان بوده که در قرن‌دوم پیش از میلاد مسیح در جنوب عراق و جنوب غربی ایران تشکیل شده. مملکت میسان را «اسبار سیز» در سال 127 ق. م در جلگه‌ای وسیعی که از شمال به جنوب پادشاهی بابل و از جنوب به پادشاهی عیلام متصل بود، تأسیس کرد.^[5] این شهر پس از اسکندر مقدونی ویران شد و به طور کلی از میان رفت چندی بعد در همان محل، شهری به نام «بیان» بنا شد^[6] بیان» در محل همین روستای بیان فعلی شکل گرفته باشند. گویا در دوره‌های پیش از اسلام به منظوراتصال کارون به اروند رود نهری حفر شده و در شمال این نهر، آبادی پدید آمد. از همان دوره نام این نهر یا کانال را «بیان» نامیدند و آبادی مزبور را به همین نام نام‌گذاری کردند^[7] در قرون اخیر دیگر ذکری از «بیان» نیست. بلکه آنچه در منابع و کتب تاریخی آمده نام «کوت المُحَمَّره» و پس از آن «المحمره» بوده‌است. نخستین باری که نام «المُحَمَّره» در کتب و منابع ذکر شده سال 1810 میلادی 1251 هـ. ق است^[8] این امر بیانگر این است که بنای مُحَمَّره به سال‌های پیش از آن بازمی‌گردد. بعدها در داستان نبرد شیخ غیث و هم پیمان او شیخ حمود با والی بغداد 1826 میلادی 1241 هـ. ق نام «کوت المُحَمَّره» برای دومین بار ذکر شده‌است^[7] در آن دوره مُحَمَّره محل استقرار تیره‌ای از بنی کعب به نام آلبوکاسب به زعامت شیخ مرداو بن علی کاسب بود. پس از وفات شیخ مرداو پسر او حاج یوسف جانشین وی شد. در آن دوره این شهر جزء قلمرو شیخ المشایخ فلاحیه یعنی شیخ ثامر بنی کعب بود و شیوخ آلبوکاسب فرمانبردار او بودند. در همان سال‌ها به دستور شیخ ثامر کعبی، حاج یوسف متصدی احداث بندر در آن شهر شد.^[9]

پیشینه

بخشی از یک نقشه دولت عثمانی در اوایل قرن بیستم که کویت در آن جزئی از ولایت بصره‌است.

نقشه‌ای اروپایی از سال 1730 که کویت در آن خارج از مرزهای دولت عثمانی است.

نوشتار اصلی: تاریخ خرمشهر

خرمشهر در زمان حکومت شیخ‌های بنی‌کعب بر این شهر در اویل سده? سیزدهم هجری، شهری کوچکی و عقب‌افتاده بود. در سال 1235 هجری بارویی به دور آن کشیدند و پس از آن، خرمشهر پیش‌رفت‌های بسیاری نمود و به‌عنوان بندری مهم و تجاری در سطح منطقه شناخته شد. با حمله? امپراتوری عثمانی به ایران، این شهر نیز مورد هجوم سپاهیان عثمانی قرار گرفت و به یک بندر آزاد تبدیل شد.^[10]

خرمشهر در طول سده? بیستم، چهاربار موردهجوم قرار گرفت. در همین دوران بود که امپراتوری عثمانی از قرارگرفتن بندر خرمشهر در نزدکی بندر بصره، خسارت‌های فراوانی را متحمل شد؛ از همین‌روی حاکم آن زمان بغداد که علی‌رضا پاشا نام داشت، در سال 1235 هجری و به هنگام لشکرکشی محمد شاه قاجار به هرات، از فرصت استفاده نمود و سپاهی ترتیب داد و با هجوم به خرمشهر، این شهر را غارت کرده و ویرانش ساخت.^[10] با احداث بندر خرمشهر تجارت در این شهر رونق گرفت و روز به روز بر جمعیت این شهر افزوده شد، بنحوی که در ژانویه سال 1848 میلادی به هنگام سفر راولنسون به این شهر بیست و پنج کشتی اقیانوس پیما در بندر آن شهر لنگر انداخته بودند، در حالی که تعداد این گونه کشتی‌ها در بندر بصره فقط شش کشتی بود^[11] رونق تجارت در بندر خرمشهر و پهلو گرفتن کشتی‌های تجاری در آن، باعث کاهش درآمد گمرکات و همچنین کاهش درآمد بندر بصره شد. والیان بغداد نیز که همواره خرمشهر را جزء خاک عثمانی می‌دانستند قادر به تحمل این وضع نبودند. در این هنگام حاکم این شهر، حاج جابر برادر حاج یوسف بود، او از طرف شیخ ثامر کعبی به عنوان حاکم خرمشهر تعیین شده بود. نزدیکی انگلیسی‌ها با حاج خان، خشم و غضب فرانسوی‌ها را به دنبال داشت. از این رو فونتانیه کنسول فرانسه در بغداد، دولت عثمانی را علیه حاج جابر تحریک کرده، آنها را به حمله بر خرمشهر تشویق کرد^[12]

امپراتوری عثمانی در سال 1254 هجری مجدداً خرمشهر را مورد حمله? خود قرار داد و شهر را با خاک یکسان ساخت. امیرکبیر برای دفع خطر حمله? عثمانی‌ها، سپاه مرزبانی قدرت‌مندی را در خرمشهر سازمان‌دهی کرد و محمدخان بن جابرخان را فرمانده این سپاه قرار داد. در سال 1266 هجری، والی خرمشهر پرچم ایران را در این شهر به اهتزاز درآورد و از جانب امیرکبیر مورد تشویق قرار گرفت و لقب خان به او داده شد.^[10]

آبادی بیان

آگاهی‌ها و دانسته‌ها در باره? این آبادی بسیار اندک است و معلوم نیست این آبادی تا چه دوره‌ای برپا و آباد بوده‌است. اما آنچه مسلم است این است که تا قرن چهارم هجری قمری این آبادی وجود داشته و مقدسی در کتاب خود از آن یاد کرده‌است.^[7] به احتمال زیاد خرمشهر فعلی در جای دیگری غیر از «بیان» بنا شده‌است. احتمال قریب به یقین این است که پس از ویرانی «بیان» و از بین رفتن آن، آبادی جدید برپا شده‌است. اما به همان اندازه که تاریخ ویرانی «بیان» نامشخص است، تاریخ و زمان دقیق بنای شهر جدید نیز نامعلوم است. شیخ فتح‌اله‌بن‌علوان کعبی (تولد 1053 ق) در کتاب خویش هیچ گونه نامی از «بیان» و یا نام بعدی آن نکرده‌است.^[13] پیش از آن نیز به هنگام ذکر نبردها و یا لشکرکشی‌های مشعشعیان با حریفان ورقبای ریز و درشت. از بصره سخن به میان آمده‌است اما از «بیان» و یا نام بعدی آن اثر و نشانی نیست. در داستان شیخ سلمان کعبی و شکستن سد سابله توسط کریم خان زند به سال 1765 میلادی 1179 هـ ق نام «حفار» و «محرزی» آمده، اما از این شهر خبری نیست^[14] این شهر در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق در طول 8 سال آسیب‌های بسیار جدی دید.

اهم فعالیتهای اقتصادی

1- کشاورزی علی‌الخصوص کاشت درخت خرما و سیفی‌جات

2-امور بندری و گمرگی و ترانزیت کالا

3-منطقه ویژه اقتصادی بندر خرمشهر و شهرک صنعتی

4-منطقه آزاد اروند

5- اتصال به راه آهن سراسری کشور

6-مجاورت با فرودگاه بین‌المللی آبادان

جمعیت

سردر دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر

جمعیت خرمشهر برپایه? سرشماری عمومی نفوس و مسکن جمعیت طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن سال 1390

شرح	جمعیت	مرد	زن	خانوار
خرمشهر	163701	80875	82826	82826
نقاط شهری	130707	64445	66262	33957
نقاط روستایی	32994	64445	16564	8230