کتابخانه روستای آبطویل

اخلاق حرفه ای اولین اصل کتابداری

کتابداران مردمانی خاصند با حرفه ای خاص تر . مردمانی خاص بدان جهت که با گستره وسیعی از مخاطبان سروکار دارند ، چه در یک کتابخانه عمومی و چه در یک کتابخانه عظیم دانشگاهی این وسعت مخاطب بروشنی به چشم می خورد . سیل مخاطبان کتابخانه ، از کودکی تازه سواد آموخته تا عالمی که عمری را به مطالعه و تالیف و تصنیف گذرانده و دانشجویی تازه وارد تا اساتید سپید مو ، همه را در بر می گیرد . این طیف وسیع مخاطب نیازمند توانایی های اخلاقی و رفتاری بسیاری است تا بتوان به هر دسته از مراجعان بتوان خدماتی مناسب نیاز ها و خصوصیاتشان ارایه کرد .

کتابدار باید بیش از هر چیز و پیش از گام نهادن در این مسیر جامعه مخاطبش را بدرستی بشناسد و در گسترش دانش همه اقشار و طبقات را در نظر گیرد . هرچند خدمت رساندن به یک پژوهش گر کارکشته نباید و نمی تواند هم سان خدمت رساندن به یک روستایی نوسواد باشد ، اما از یاد بردن آن روستایی نوسواد و انحصار خدمات برای آن پژوهش گر  آغاز جروی در این راه است و آنچه مانع این گمراهی می شود ، اخلاق حرفه ای کتابدار است .

اما این حرفه بدین سبب خاص تر است که علاوه بر مخاطبان بی شمارش ، علمی است که سایر علوم از آن زاده شده و کتابدار حرفه ای علم شناس ، نگاهبان و گستراننده ی جمله ی دانسته ها و دانش بشری . این حرفه فقط منحصر به دانش مطلق و علومی نیست که با قوانین ثابت شده طبیعت سروکار دارند ؛ کتابداری از علوم محض گرفته تا کوچک ترین اصول جاری یک قوم را د بر ی گیرد و این روند تازمانی ادامه می یابد که کتابدار خود را فردی رنجور و فرسوده و اژدهای خفته برگنج که خود را فقط نگهبان چند قفسه کتاب نپندارد بلکه همپای پیشرفت دانش خود نیز به پیش رود تا بتوانند به بهترین نحو در اشاعه ی آن عمل کند چنانکه در دانشگاه های پیشرو کتابداران ولو آنکه در کلاس های درس حضور نیابند خز کادر آموزشی محسوب شده و همپای استادان پیشرفت دانشجویان را تحت نظر دارند تا بتوانند با سرعت و دقت منابع مورد نیاز ایشان را فراهم و در دسترس آنان قرار دهند .

فلسفه اخلاقی و حرفه ای کتابدار

کتابداری در گذر زمان و در مسیر تمدن بشر تکامل یافته و ارزشهایی بر اصول اولیه آن افزوده شده است . این ارزش ها تنها در جهت تلاش های درست برمی خیزند و پی جویی حقیقت در آثار و اعتقاد به پیشرفت افراد چنین انگیزه ای را محقق می سازد . شور همراه با رسالت پیشگامان کتابداری از کالیماخوس گرفته تا دیویی و رانگاناتان ، امروزه جای خود ار به شور حرفه ای کتابداران نوین داده است.هرچند این اصول و ارزش ها نباید تنها دستمایه کتابدار در عمل باشد بلکه در سایه اعتبار آنها کتابدار باید خلاقیت ذهنی و فردی خود را به کار گیرد ا بتواند بهترین خدمات را به جامعه ی متبوعش ارایه دهد .

آرمان کتابدار حرفه ایی آمیزه ای است از تصویری روشن از کتابدار آرمانی (به عنوان الگوی اولیه) ، آگاهی از نیازهای ضروری جامعه و حس حفظ ارزش ها در کارهای روزمره ی حرفه اش. رویه اصلی و وکارهای روزمره کتابداری در یک نگاه درونگرایانه به هیچ وجه صلابتی را که شایسته آن است ندارد و باید با نگاهی برونگرایانه به این روند نگریست تا با دیدی جمعی و با به یاد داشتن فلسفه ی اخلاقی این حرفه نشانه ها را درک و ارزش های خویش را با فهم هوشمندانه و مشاهدات فردی و جمعی و در نهایت با اتکا به تجربه تعالی بخشند .

برخی از ویژگی های اخلاقی کتابدار

• کتابدار باید همیشه اعتقاد به کارش را حفظ کند و معتقد باشد که کتابخانه اش برای جامعه مفید است و او نیز برای کتابخانه اش 
• مقام کتابدار درجامعه همیشه بسته به وضع سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی آن جامعه تعیین می شود اما در هر حالتی کتابدار باید مشعوف علم ، نگاهبان آن و وقف پیشبرد آموختن باشد. 
• در کار فرهنگی تمام شاخه های یادگیری نقش خاص و مفید خود را دارد . کتابدار باید از چنان آموزشی برخوردار باشد که جو هر فرهنگ رابشناسد و وظایف خود را برای ارتقای آن انجام دهد . (برادفیلد) 
• کتابدار باید تمامی معتقدات ، نظریه های سیاسی یا اخلاقی را با بی طرفی حرفه ای بنگرد . او اجازه می دهد هر متفکری نظر و عقیده ی خود را چه درست و چه نادرست بیان کند زیرا او می داند استدلال درست در گذر زمان و در مباحثه و مناظره آزاد پیروز خواهد شد . 
• کتابدار باید حرمت آزادیی که بر حرفه اش سایه فکنده نگاه دارد . آزادی های اعتقادی کتابداران عبارتند از آزادی مطالعه ، اندیشه ، گفتار ، مطبوعات ، واسپاری دانش و آزادی آموزش . 
• کتابدار باید این نگرش را که به کتابخانه به عنوان یک موزه می نگرد از بین ببرد و نظری را گسترش دهد که از کتابخانه به عنوان مرجعی عظیم از علم و ادب که با مهارت سازماندهی و مهیای استفاده شده است ، یاد می کند . 
• کتابدار باید معتقد باشد که کتابخانه برای اجتماع لازم است . اگر کتابداری موضع دفاعی نسبت به حرفه اش اتخاذ کند ، عنوان کتابدار واقعی از او سلب می شود . 
• کتابدار باید با بیانی مستدل و رسا اعتقاداتش را اعلام کند . او نباید اجازه دهد که به اندیشه های بحقش بی اعتنایی شود و باید آنها را محکم واستوار نگه دارد . 
• کتابداری ترکیبی است از دانشوری ، مهارت فنی و انسان گرایی . تنها عشق به کار و خود را وقف خدمت کردن است که کمبود ها را جبران می کند . 
• کتابدار یک مبلغ است آنچه را خود بدست آورده با دیگران قسمت می کند ؛ کتابدار خواننده کتاب ها و خادم خواننده ها است (گاردنر) 
• کتابدار باید از عامه مفهومی آرمانی در ذهن داشته باشد . او می بایست تناقضات موجود در جامعه را به نفع علایق کل جامعه رفع رجوع نماید . 
• کتابدار در برابر جامعه وظیفه ای متعالی دارد : آموزش خواننده و عامه مردم . کتابدار در این میان جانب بی طرفی را رعایت می کند ، سانسور نمی کند و نمی گوید که مردم چه بخوانند و چه نخوانند . 
• کتابدار باید هوشمند ، شجاع و معتدل باشد و از این طریق اظمینان خوانندگان را بدست آورد که این اعتماد همگانی  یکی از نشانه های کتابداری راستین است.
• یک کتابدار خوب باید خواننده ایی آزمند باشد؛ کتابدار باید خود اهل تحقیق و تالیف باشد تا الگویی برای خوانندگان گردد .
• کتابدار باید فرصتی فراهم کند تا افراد نوسواد بتوانند این تجربه ی نو آموخته را تمرین نمایند در غیر این صورت آنان دوباره به حریم بی سوادی باز خواهند گشت .
• خدمات کتابخانه تنها برآوردن نیاز خوانندگان نیست بلکه خواننده آفرینی نیز هست . بهترین یاری به خواننده ، تقویت آگاهی او از طریق فراهم آوردن تمام آثاری است که سرشتی هوشمندانه ، علمی و ادبی دارند .
• در مباحث مربوط به خدمات مرجع ، کتابدار باید به مجموعه از اصول اخلاقی پایبند باشد ؛ اصولی چون : فراهم آوردن اطلاعات درست ؛ عدم قضاوت در مورد مراجعان یا سئوالاتشان ؛ اجتناب از سانسور موارد بحث اگیز یا مخالف نظر بخشی از جامعه کتابخانه ؛ عدم تعبیر یا تفسیر اطلاعات ؛ محرمانه نگه داشتن سئوالات ؛ ارایه خدمات یکسان به افراد و اشاره به مسایل حقوقی و قوانینی چون مالکیت معنوی به هنگام ارایه اطلاعات به مراجع (1).
• کتابدار باید در قبال همکارانش رفتاری مناسب داشته باشد .چه در یک گروه کوچک و یا در یک کتابخانه بزرگ ، افراد به دلیل علایق شخصی به فعالیت های شغلی خود با اشتیاق و همکاری به کار می پردازند .کتابداران باید با ایجاد ارتباط موثر و در روحیات و حصوصیات خاص هر فرد و با اتکا به احترام متقابل به فعالیت در کنار هم بپردازند .

در آخر علاوه بر نکات آمده در فوق ، باید توجه داشت این مسایل با توجه به تغییرات سریع جامعه تغییر می کنند و روز بیشتر از روز قبل به سوی پیچیدگی بیشتر رهسپار می شوند ولی در نهایت این اصول اخلاقی ، اعتقادی و فلسفی کتابدار است که او را در مسیر صحیح هدایت می کند .

آنچه که تفکر کتابداران برجسته نشان می دهد و همه کتابداران به آن اعتقاد راسخ دارند ، این است که کتابداری خصیصه ای منحصر به فرد دارد که شایان نگهداری است اما جز خود کتابداران چه کسی می تواند این خصوصیات خاص که همان منش بزرگ و احترام به همه ی انسان ها با هر عقیده ای است ، حفظ نماید ؟ پس باید کتابداران هر روز و هر لحظه اصول اخلاقی و اعتقادی حرفه شان را مد نظر خویش قرار دهند تا همواره به خوبی به جامعه خود خدمت رسانند .

1 . در نشانی www.swissarmylibrarian.net  می توان یادداشت های یک کتابدار مرجع را در مورد مسائل روزانه اش در کتابخانه دید